کتاب و عصر «انسان رسانه» | برتری کتاب در برابر فضای مجازی چیست؟

پدیده‌ها و اختراعات جدید همواره برای سنت‌های متقدم تهدید به حساب می‌آمده است؛ خودرو برای کالسکه‌ها و ارابه‌ها، هواپیما برای خودرو و در این میان چه‌بسا سنت‌ها که قربانی مدرنیته شده است. در عصر حاضر سرعت اختراعات و اکتشافات به‌قدری زیاد است که سنت‌ها فرصت به‌روزرسانی خود و همراهی با آن را ندارند.

عصر انسان رسانه عصری است که رسانه‌های دیجیتالی و فضای مجازی عرصه را بر رسانه‌های نوشتاری تنگ کرده است. محصولات تک‌رسانه‌ای را یارای قدراست‌کردن مقابل محصولات چندرسانه‌ای نیست.

کتاب ازجمله محصولاتی است که در مصاف سنت و محصولات تک‌رسانه‌ای قرار می‌گیرد و با توجه به فراگیرشدن فضای مجازی و کم‌رنگ‌شدن فضای حقیقی، طبعا باید شکست را بپذیرد. این شکست هرروز جنبه‌های جدیدی از خود را رونمایی می‌کند؛ چنان‌که تئاتر از سینما شکست خورده و سینما از تلویزیون و تلویزیون هم مقابل فضای مجازی باید جمع کند و برود.

اما نویسنده این سطور که اتفاقا خودش یکی از نویسندگان سنتی است، نظری غیر از این دارد و نمی‌خواهد به این راحتی میدان را خالی کند. نویسنده این سطور معتقد است دلایلی وجود دارد که کتاب مکتوب کلمه ماندگار است. به قول معروف: اول کلمه بود و کلمه خدا بود. دوم اینکه خداوند سخن خود را در قالب کتاب ارائه کرده و گفته است «انا له لحافظون». پس بشر گریزپای روزی به کتاب بازخواهدگشت.

از این‌ها که بگذریم، کتاب همیشه مشتری خاص و مخاطب مخصوص داشته است. در ۲۰۰سال گذشته آیا همه مردم باسواد بوده‌اند؟ آیا همه اهل مطالعه بوده‌اند؟ من خودم در روستایمان به تعداد انگشتان دست آدم می‌شناختم که کتاب می‌خواندند و روی طاقچه خانه آن‌ها حافظ و شاهنامه وجود داشت. الان هم مخاطبان کتاب علما، دانشمندان و دانش‌پژوهان هستند.

از دیگر سو تولیدکنندگان کتاب متخصصان‌اند، برخلاف تولیدکنندگان رساله‌های رسانه‌های مجازی که تولیدکنندگان آن‌ها کم و بیشترانسان‌های کم‌سواد و غیرمتخصص‌اند؛ بنابراین پایه اولیه تولیدات چندرسانه‌ای سینما، تلویزیون و پیام‌رسان‌ها، کتاب است و کتاب همچنان حرف اول را می‌زند.

لاف از سخن چو در توان زد/ آن خشت بود که پر توان زد

پس کتاب مادر همه نوشته‌هاست و منبع و مرجع همه علوم، و ارتباطی به سنت و مدرنیته ندارد و ماندگاری آن تضمین‌شده است.

اما سخنی با خوانندگان و پدیدآورندگان متون مکتوب و نشر آثار:
۱- «کتاب باید هلو باشد» تا بتواند خودش را مقابل رسانه‌های دیجیتالی سرپا نگه دارد.
۲- چیزی که باعث سبقت فضای مجازی از کتاب می‌شود، وجود تصویر، صدا، رنگ، حرکت و لحن است که به نظر می‌رسد کتاب نمی‌تواند آن‌ها را به دست بیاورد.

اما نویسنده این سطور معتقد است برخی از این ویژگی‌ها در خود کتاب به معنای سنتی آن قابل دستیابی است و برخی به کمک پیشرفت و فناوری‌های روز مثل واقعیت افزوده و پیوسته‌های مجازی می‌تواند حاصل شود.

کتاب می‌تواند به رسانه‌ای چندمنظوره و دوسویه ارتقا یابد که شرح آن در این مقال نمی‌گنجد؛ و کلام آخر اینکه به قول سردار دل‌ها «در بحران‌ها فرصتی است که در خود فرصت‌ها نیست».